BÚA MEÐ EINSTAKLINGi MEÐ EFTIRHEILAHRISTINGSHEILKENNI
Að búa með einstaklingi með eftirheilahristingsheilkenni krefst mikillar þolinmæði, vegna þess að manneskjan sem þú elskar er ekki sú sama lengur. Heilahristingur hefur áhrif á alla þá sem líf hins slasaða snertir, þá sérstaklega fjölskyldu og vinum. Hvaða áhrif þetta hefur á þetta mikilvæga fólk og hvernig það bregst við, getur haft áhrif á bataferli einstaklingsins og á endanlega niðurstöðu.
Ef ástvinur verður fyrir slíkum meiðslum geturðu búist við að gangast undir röð viðbragða sem eru svipuð klassísku sorgarstigunum, frá afneitun til reiði, til þunglyndis, til endanlegrar viðurkenningar á nýjum veruleika. Auðvitað fara ekki allir í gegnum sömu viðbrögð í sömu röð, eða glíma við hvert og eitt stig á sama tíma. Einnig er mögulegt að upplifa tvö eða fleiri af þessum viðbrögðum samtímis.
afneitun
Afneitun er neitunin um að sætta sig við raunveruleikann í erfiðu ástandi eða atburði, og er stærsta hindrunin við að takast á við meiðsli. Ef um er að ræða eftirheilahristingsheilkenni þar sem meiðslin eru ósýnileg og viðkomandi lítur út, hljómar og virkar (að minnsta kosti á sumum vettvangi) eins og hann eða hún áður gerði, er afneitun nánast öruggt viðbragð. Oft byrjar afneitun á slysstað þar sem lögregla eða aðrir sem eru í valdastöðu taka ákvörðun um þörf einstaklings á læknishjálp út frá framkomu hans eða hennar. Þú gætir gert ráð fyrir að meiðslin, ef einhver, verði að vera minniháttar, þar sem viðkomandi annað hvort var alls ekki fluttur á sjúkrahús eða var látinn laus eftir yfirborðslega skoðun. Ef leitað er læknisaðstoðar seinna eru kvartanir viðkomandi oft meðhöndlaðar hver fyrir sig - eins og þreyta eða höfuðverkur - og þær eru hugsanlega ekki tengdar við fyrri áverka á höfði. Ef einkenni eins og óeinkennandi gleymska, léleg einbeiting, pirringur eða breyting á hegðun eiga sér stað, gætirðu fyrst grunað um tilfinningalegt vandamál eða orðið óþolinmóður þegar ástvinur þinn nær ekki að breytast aftur í það far sem hann var í fyrir slysið. Oft verður slasaði einstaklingurinn ekki fær um að breyta, og verður þunglyndur.
uppgötvun (realization)
Ef einkenni tjónþola vara í langan tíma eða jafnvel aukast enn fremur kemst þú að lokum að því að eitthvað sé að og þú verður að hætta afneituninni. Með þessari óvelkomnu vitund kemur ótti, áhyggjur og tilfinning um varnarleysi, því að þú hefur einhvern veginn misst manneskjuna sem þú þekktir og treystir á, og þú veist ekki hvað framtíðin getur haft í för með sér. Fjárhagsleg mál verða áhyggjuefni, eins og heimilismál og umönnun barna. Ef þú sérð einhvern sem þér þykir vænt um þjást og hegða sér óvenjulega og á ófyrirsjáanlegan hátt, getur þú fundið fyrir hjálparvana. Að vita ekki hvert eigi að snúa eða hvað á að gera skapar óþægindi sem leiðir oft til þess að vinir og samstarfsmenn hætta að hringja eða heimsækja. Fjölskylda getur hegðað sér á svipaðan hátt. Nánustu fjölskyldumeðlimir sem geta ekki forðast slíkar aðstæður gætu í staðinn dregið sig verulega til baka og orðið ákaflega óþolinmóðir.
pirringur
Pirringur er vaxandi tilfinning um hjálparleysi sem stafar af því að þú getur ekki breytt hlutunum aftur í eðlilegt horf. Það er engin spurning að það getur verið mjög erfitt að takast á við einstakling sem er með eftirheilahristingsheilkenni og er að þjást af vanhæfni til að viðurkenna skerta getu/hæfni eða tregðu til að gera nauðsynlegar lífsstílsbreytingar. Oft líta slasaðir einstaklingar á aðal umönnunaraðila sinn sem yfirmann og yfirráð og getur brugðist við með þrjósku, ósamvinnuþýði eða með því að láta af hendi skyldur heimilanna. Næstum öll samskipti við einstaklinginn með eftirheilahristingsheilkenni geta fljótt breyst í stjórnunarvandamál, sem getur leitt til reiði og átaka á heimilinu.
reiði
Oft finnst reiði hjá bæði einstaklingum með heilahristing og hjá fjölskyldum þeirra yfir því að meiðslin hafi haft svona mikil áhrif á líf þeirra. Ef áföllin voru afleiðing kæruleysis eða einhverrar annarrar mistaka (raunveruleg eða skynjað) af hálfu þess sem er með eftirheilahristingsheilkenni magnast reiðitilfinningin. Reiðiviðbrögðin valda miklum erfiðleikum í hjónaböndum og veldur því að stórfjölskyldan dregur tilfinningalegan stuðning til baka. Vinátta sem staðist hafa álagið hingað til geta fallið í sundur á þessum tímapunkti vegna þess að reiði vinarins gæti ekki leyft honum eða henni að takast á við ófyrirsjáanleika tjónþolans. Sem fjölskyldumeðlimur eða vinur gætir þú orðið reiður yfir því að ástvinur þinn hafi breyst verulega og oft þannig að breytingin sé varanleg.
sektarkennd
Reiði sem þú sýnir einstaklingnum með eftirheilahristingsheilkenni getur oft leitt til mikillar sektarkenndar, þar sem þú iðrast reiði þinnar og stutts skaplyndis við þann sem nauðsynlega þarfnast aðstoðar þinnar. Þú skammar sjálfan þig fyrir að vera ekki skilningsríkari og færð samviskubit yfir því að vera ekki alveg að styðja einstaklinginn eins vel og hægt er. Sú staðreynd að þú ert greinilega að reyna að hjálpa gerir þig ekki síður til skammar fyrir pirringinn sem þú finnur fyrir þegar einstaklingurinn með eftirheilahristingsheilkenni er að vera erfiður.
depurð
Á einhverjum tímapunkti, kannski eftir mikinn tíma í að fara frá pirringi til reiði til sektar og endurtaka þetta ferli nokkrum sinnum, gerirðu þér grein fyrir því að lífið með ástvini þínum verður einfaldlega aldrei það sama. Þú gætir fengið tóma tilfinningu þegar þú horfir á gamlar myndir eða þegar þú rannsakar viðkomandi eins og hann eða hún er í dag. Að rifja upp fortíðina og skipuleggja framtíðina getur orðið tilefni til sorgar og afsagnar. Það er raunverulegt tap sem þarf að takast á við.
samþykki
Að lokum lærir þú að samþykkja ástvin þinn sem slasast fyrir þann sem hann eða hún er núna. Þér líkar ekki vel við það sem hefur gerst í lífi þínu, en þú samþykkir að vinur þinn eða fjölskyldumeðlimur, þó breyttur, hafi samt frábæra eiginleika og mörg framlög til að hafa í sambandinu. Þú byrjar að sjá um og tengjast nýju manneskjunni frekar en að kvarta yfir missi þess gamla. Pirringur og reiði minnka og eðlileg samskipti fara aftur að myndast.
Hagnýtar tillögur
Að búa með einstaklingi sem gengst undir persónulegar breytingar í tengslum við heilaáverka er ekki auðvelt. Það er mikilvægt að muna að tilfinning um reiði eða pirring á sumum stundum er eðlileg og að þrátt fyrir þessar tilfinningar, þá verðskuldar þú mikið kredit fyrir þann stuðning og aðstoð sem þú býður upp á daglega. Eftirfarandi eru nokkrar aðferðir sem geta hjálpað til við að auðvelda að takast á við ástvin sem hefur fengið heilahristing:
Spyrðu taugalækni/endurhæfingarlækni einstaklingsins um læknisfræðilegar ástæður á bak við atferli hans eða annarra vandamála. Með því að skilja hvað raunverulega er að gerast og ástæður á bak við atferli hans getur dregið úr pirringi og reiði.
Fræddu sjálfan þig um líkamlegu, vitsmunalegu og tilfinningalegu einkenni sem einstaklingurinn með eftirheilahristingsheilkenni getur upplifað
Gerðu þér grein fyrir því að einstaklingur með eftirheilahristingsheilkenni fer í gegnum mjög mismunandi stig meðan á bata stendur. Lærðu um hvert stig og reyndu að móta nýjar aðferðir til að takast á við þau.
Spyrjið hinn slasaða einstaklinginn um hvernig honum líður og samþykktu tilfinningar hans sem raunverulegar.
Hjálpaðu þeim sem slasast að setja sér raunhæf markmið og móta áætlanir til að ná þeim. Fylgstu með framförum ástvinar þíns með árangursskrá og gefðu honum eða henni fullt kredit fyrir allt sem hann eða hún áorkar.
Gerðu það að markmiði að kynnast nýju manneskjunni vel og reyna að meta hann eða hana ekki í samanburði við gömlu manneskjuna, heldur sem gildan og verðugan einstakling.
Samþykktu pirringinn þinn og reiði sem venjulegt fyrirbæri, en tjáðu reiðitilfinningar til annars en þanns sem er slasaður. Finndu annað fólk í svipuðum aðstæðum í gegnum stuðningshópa og nethópa.
Hugleiddu ráðgjöf fagaðila sem sérhæfir sig í þessu málefni til að hjálpa þér að takast á við erfiðleika ástvinar þíns.
Forðastu að láta líkamlega eða tilfinningalega forða þinn tæmast. Uppgötvaðu hvaða athafnir endurnæra þig og bókaðu tíma í hverri viku til að stunda þá. Þegar mögulegt er skaltu biðja aðra fjölskyldumeðlimi eða vini þess sem er með eftirheilahristingsheilkennið að hjálpa.
Reyndu að nálgast minniserfiðleika einstaklingsins með því að taka tíma til að endurmennta viðkomandi með eftirheilahristingsheilkenni um líf sitt. Skoðaðu til dæmis gömul myndaalbúm og fjölskyldumyndir og myndbönd.
Hafðu samband við viðkomandi með eftirheilahristingsheilkenni með nafni áður en þú spyrð eða segir honum eða henni eitthvað mikilvægt. Það eykur líkurnar á því að skilaboð þín berist.
Einbeittu þér að styrkleika og hæfileikum sem ástvinur þinn býr enn yfir.
Hjálpaðu vini þínum eða fjölskyldumeðlimi að læra að búa í umheiminum aftur með því að fara í göngutúra um garðinn, hverfið og bæinn.
Hugleiddu persónulega- , para- eða fjölskylduráðgjöf ef það að takast á við eftirheilahristingsheilkenni ástvinar þíns veldur tilfinningalegum eða hjúskaparvandamálum.
Að sjá um vin eða fjölskyldumeðlim eftir heilahristing er gríðarlega stórt og átakanlegt verkefni, en þú þarft aldrei að axla starfið eitt og sér. Verkefnið tekur langan tíma og krefst mikillar þolinmæði og það getur hjálpað manni að átta sig á því að mörg einkenni eftirheilahristingsheilkennis minnka með tímanum. Framfarirnar eru mjög hægfara en koma þó!